System odpowiedzialności dla nieletnich w Polsce różni się znacząco od tego, który obowiązuje wobec dorosłych. Nieletni podlegają specjalnym regulacjom prawnym, które skupiają się głównie na resocjalizacji, a nie na karaniu w tradycyjnym rozumieniu. Celem tych przepisów jest przeciwdziałania demoralizacji nieletnich i dopuszczaniu się przez nich czynów karalnych oraz stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Odpowiedzialność nieletnich – ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Odpowiedzialność karna osób nieletnich w Polsce regulowana jest przez ustawę z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Zgodnie z tą ustawą, nieletni mogą odpowiadać za trzy rodzaje czynów:
1. Czyn karalny – czyli zachowania wyczerpujące znamiona przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia, wykroczenia skarbowego, popełnione przez osobę, która ukończyła 13 lat, ale nie skończyła 17 lat.
2. Przejaw demoralizacji – zachowania świadczące o braku przestrzegania norm społecznych, np. wagary, ucieczki z domu, nadużywanie alkoholu, narkotyków czy agresja wobec rówieśników.
3. Czyn zabroniony (zbrodnia) – w szczególnych przypadkach osoba, która ukończyła 15 lat, może być sądzona jak dorosły, jeżeli popełniła najcięższe przestępstwa, takie jak zabójstwo czy ciężki uszczerbek na zdrowiu.

Kluczową ideą systemu odpowiedzialności nieletnich jest resocjalizacja. Polskie prawo wychodzi z założenia, że młode osoby są bardziej podatne na zmiany, a ich błędy często wynikają z braku doświadczenia, niewłaściwego wpływu środowiska czy problemów rodzinnych. Z tego powodu sądy starają się, aby środki stosowane wobec nieletnich miały charakter wychowawczy, a nie represyjny.

Środki wychowawcze i resocjalizacyjne

Sąd rodzinny ma możliwość zastosowania różnorodnych środków wobec nieletnich, które są dostosowane do charakteru czynu oraz stopnia demoralizacji. Wobec nieletniego mogą być stosowane:

• środki wychowawcze,
• środek leczniczy,
• środek poprawczy,
• kara może być orzeczona tylko w przypadkach określonych w ustawie, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego

Środki wychowawcze

Sąd rodzinny ma do wyboru szereg środków wychowawczych którymi są:

• upomnienie;
• zobowiązanie do określonego postępowania, (np. do naprawienia wyrządzonej szkody, do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, do wykonania prac społecznych, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w terapii uzależnień, psychoterapii, psychoedukacji, lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub do zaniechania używania substancji psychoaktywnej;
• nadzór odpowiedzialny rodziców albo opiekuna nieletniego;
• nadzór organizacji społecznej, pracodawcy albo osoby godnej zaufania udzielających poręczenia za nieletniego;
• nadzór kuratora sądowego;
• skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
• zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju;
• przepadek (czyli konfiskata) przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, przepadek równowartości przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, przepadek przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie, przewóz lub przechowywanie jest zabronione, przepadek przedsiębiorstwa albo jego równowartości, przepadek korzyści majątkowej albo jej równowartości lub przepadek przedmiotów czynów zabronionych;
• umieszczenie w rodzinie zastępczej zawodowej specjalistycznej;
• umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym;
• umieszczenie w okręgowym ośrodku wychowawczym.

Środek leczniczy

Środkiem leczniczym jest umieszczenie w zakładzie leczniczym, w którym są udzielane nieletnim świadczenia zdrowotne z zakresu opieki psychiatrycznej lub leczenia uzależnień.

Środek poprawczy

Środkiem poprawczym jest natomiast umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym

Odpowiedzialność karna jak dorosłego – wyjątkowe przypadki

W pewnych wyjątkowych sytuacjach, jeżeli nieletni popełnił zbrodnię, sąd może postanowić, że będzie odpowiadał jak osoba dorosła. Dotyczy to najpoważniejszych przestępstw, takich jak zabójstwo, rozbój z użyciem niebezpiecznego narzędzia, czy ciężkie uszkodzenie ciała. Wówczas nieletni może być skazany na karę pozbawienia wolności, jednak zasądzony wymiar kary nie może przekraczać dwóch trzecich maksymalnej kary przewidzianej dla osoby dorosłej.

Podsumowanie

Odpowiedzialność nieletnich za popełnione czyny w Polsce opiera się na zasadach resocjalizacji i ochrony młodych ludzi przed wpadnięciem w recydywę. Zamiast klasycznych kar, stosuje się różnorodne środki wychowawcze i resocjalizacyjne, które mają na celu naprawienie szkód oraz umożliwienie młodemu człowiekowi powrotu na właściwą ścieżkę życiową.

Jeżeli szukasz pomocy prawnej w sprawach dotyczących odpowiedzialności nieletnich, moja kancelaria w Warszawie służy profesjonalnym doradztwem oraz wsparciem prawnym w tego typu postępowaniach.

Adwokat Jan Przemysław Kopko

Zawód adwokata wykonuję od 2010 roku. Specjalizuję się w pomocy prawnej na rzecz osób fizycznych w zakresie spraw spadkowych, spraw rodzinnych, spraw nieletnich oraz spraw zadłużeniowych. Świadczyłem pomoc prawną na rzecz ponad 1 500 Klientów, występowałem przed sądami w ponad 3 000 rozpraw sądowych i posiedzeń sądowych oraz udzieliłem kilku tysięcy porad prawnych. Brałem również aktywny udział w negocjacjach prowadzonych z przeciwnikami procesowymi, ich pełnomocnikami, a także wierzycielami i firmami windykacyjnymi.

Zapraszam do kontaktu:
Tel: 512 567 580
E-mail: przemyslaw.kopko@adwokatura.pl