Oddalenie powództwa z powołaniem się na art. 5 Kodeksu cywilnego budzi wiele emocji i kontrowersji, głównie dlatego, że ocena sądu opiera się na subiektywnych kryteriach moralnych i etycznych, które mogą być różnie interpretowane przez strony postępowania. Dlaczego sądy czasem decydują się odmówić ochrony prawnej, nawet jeśli powód formalnie spełnia przesłanki roszczenia? Niniejszy artykuł szczegółowo wyjaśnia tę kwestię oraz wskazuje sytuacje, w których może dojść do nadużycia prawa.
Art. 5 KC – czym jest i jakie ma znaczenie?
Zgodnie z art. 5 KC nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie nie jest traktowane jako wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony prawnej.
Przez wykonywanie prawa podmiotowego należy rozumieć zachowanie się podmiotu uprawnionego, które mieści się w ramach konkretnego stosunku cywilnoprawnego i jest adekwatne do treści danego prawa. Zakres możliwych zachowań ogranicza instytucja nadużycia prawa. Przy ocenie, czy doszło do nadużycia, sąd odnosi się do kryteriów pozaprawnych, jakimi są zasady współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. Zasady współżycia społecznego to normy moralne i obyczajowe, powstałe spontanicznie w społeczeństwie, regulujące zewnętrzne zachowania ludzi wobec innych i pozwalające ocenić je jako dobre lub złe, właściwe lub niewłaściwe.
Przykładowe przypadki zastosowania art. 5 KC
Do najczęstszych sytuacji, w których sąd oddala powództwo na podstawie art. 5 KC należą:
- próba dochodzenia roszczeń przedawnionych, zwłaszcza gdy ich dochodzenie jest moralnie naganne,
- dochodzenie roszczenia w celu osiągnięcia korzyści nieetycznych lub sprzecznych z dobrymi obyczajami,
- składanie pozwów, które mają na celu zastraszenie lub uciążliwość dla pozwanego.
Jak sąd dokonuje oceny zgodności z zasadami współżycia społecznego?
Ocena sprzeczności z zasadami współżycia społecznego jest zawsze indywidualna. Sąd bierze pod uwagę:
- motywy, jakie kierują powodem,
- skutki, które mogą wyniknąć z uwzględnienia powództwa,
- ogólne zasady moralne obowiązujące w społeczeństwie,
- dotychczasowe zachowanie stron.
Zastosowanie przepisu art. 5 KC nie może jednak prowadzić do nabycia ani utraty prawa podmiotowego. Osoba, która korzysta ze swojego prawa w sposób niezgodny z zasadami współżycia społecznego, może spotkać się jedynie z odmową ochrony sądowej.
Czy oddalenie powództwa na podstawie art. 5 KC pozbawia roszczenia na zawsze?
Nie, oddalenie powództwa nie oznacza całkowitej utraty prawa. Na przykład, jeśli powód pierwotnie dochodził roszczenia w sposób rażąco nieetyczny, ale później zmienił swoje postępowanie, stając się stroną działającą w dobrej wierze, może on ponownie skutecznie domagać się realizacji tego samego roszczenia.
Klauzula generalna art. 5 KC w praktyce sądowej
Klauzula generalna niedopuszczalności wykonywania prawa sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rażąco niesprawiedliwych. Zastosowanie art. 5 KC możliwe jest wyjątkowo i musi być uzasadnione szczególnymi okolicznościami sprawy, gdy realizacja prawa zgodnego z literą przepisów powodowałaby nieakceptowane społecznie skutki.
Wyraźnie podkreśla to orzecznictwo Sądu Najwyższego (np. wyroki z 25 sierpnia 2011 r., II CSK 640/10, z 24 stycznia 2013 r., II CSK 286/12 oraz z 20 sierpnia 2015 r., II CSK 555/14), wskazując na wyjątkowość zastosowania tej instytucji.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
1. Czy art. 5 KC można zastosować do każdej sprawy cywilnej?
Tak, przepis ten ma zastosowanie we wszystkich sprawach cywilnych, choć każdorazowo wymaga indywidualnej oceny przez sąd.
2. W jakich sprawach najczęściej spotykane jest oddalenie powództwa na podstawie art. 5 KC?
Najczęściej dotyczy to spraw związanych z zapłatą, podziałem majątku, roszczeniami przedawnionymi oraz wynikającymi z umów zawieranych w złej wierze.
3. Czy sąd może zastosować art. 5 KC bez wniosku strony?
Zasadniczo to strona procesu powinna podnieść zarzut, choć w wyjątkowych sytuacjach sąd może zastosować art. 5 KC z urzędu, jeśli uzna, że dochodzi do oczywistego nadużycia prawa.
4. Jak się bronić przed zarzutem art. 5 KC?
Obrona powinna wykazać uczciwość i zasadność roszczenia, np. przez przedstawienie korespondencji potwierdzającej próbę polubownego rozwiązania sporu oraz dowodów na brak złych intencji powoda.
Podsumowanie
Art. 5 KC jest ważnym narzędziem ochrony przed nadużyciem prawa. Znajomość przesłanek jego stosowania oraz umiejętność odpowiedniego argumentowania mogą decydować o wyniku sprawy sądowej.
W razie potrzeby zachęcamy do kontaktu z doświadczonym adwokatem.
Zawód adwokata wykonuję od 2010 roku. Specjalizuję się w pomocy prawnej na rzecz osób fizycznych w zakresie spraw spadkowych, spraw rodzinnych, spraw nieletnich oraz spraw zadłużeniowych. Świadczyłem pomoc prawną na rzecz ponad 1 500 Klientów, występowałem przed sądami w ponad 3 000 rozpraw sądowych i posiedzeń sądowych oraz udzieliłem kilku tysięcy porad prawnych. Brałem również aktywny udział w negocjacjach prowadzonych z przeciwnikami procesowymi, ich pełnomocnikami, a także wierzycielami i firmami windykacyjnymi.
Zapraszam do kontaktu:
Tel: 512 567 580
E-mail: przemyslaw.kopko@adwokatura.pl