Zachowek to jedna z kluczowych instytucji prawa spadkowego, która zapewnia ochronę interesów najbliższej rodziny spadkodawcy. Obliczenie zachowku może wydawać się skomplikowane, dlatego w niniejszym artykule wyjaśniamy krok po kroku, jak to zrobić. Kancelaria Adwokacka w Warszawie przedstawia praktyczny przewodnik dla spadkobierców.

1. Kto jest uprawniony do zachowku?

Uprawnieni do zachowku są:

• zstępni (dzieci, wnuki),
• małżonek,
• rodzice spadkodawcy (jeżeli spadkodawca nie miał dzieci).

Instytucja zachowku stanowi formę ustawowego zabezpieczenia interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami rozrządzeń dokonanych przez niego w ramach przysługującej swobody testowania. Ustawodawca pozostawił spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku, spadkodawca może bowiem powołać uprawnionego do dziedziczenia po sobie, może ustanowić na jego rzecz zapis, czy też dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał w żadnej z tych postaci należnego zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia. Natomiast w razie różnicy między wartością należnego zachowku, a wartością przypadającej uprawnionemu korzyści z tytułu powołania do dziedziczenia, zapisu czy darowizny, może on dochodzić sumy pieniężnej wyrównującej tę różnicę.

2. Wartość spadku

Pierwszym krokiem w obliczeniu zachowku jest ustalenie wartości całego spadku. Wartość spadku obejmuje wszystkie aktywa (czyli zarówno majątek ruchomy jak i nieruchomości, a nawet środki pieniężne) i długi (czyli wszelkie zobowiązania) spadkodawcy. Przy obliczaniu wartości spadku bierze się pod uwagę stan majątku w chwili otwarcia spadku (czyli w dniu śmierci spadkodawcy), a następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu (vide: uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, mająca moc zasady prawnej, opubl. OSNC z 1985 r. Nr 10, poz. 147).

Pierwszą zatem czynnością konieczną do obliczenia zachowku jest ustalenie czystej wartości spadku. Należy więc najpierw ustalić wartość stanu czynnego spadku przez zestawienie i wycenę wszystkich praw (aktywów) należących do spadku, następnie zaś – od tak ustalonej wartości stanu czynnego spadku – odjąć wartość stanu biernego (pasywów) spadku. Wreszcie do wartości czystego spadku dolicza się wartość darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę zarówno na rzecz spadkobierców powołanych czy osób uprawnionych do zachowku, jak i na rzecz osób obcych, i to niezależnie od tego czyj zachowek się oblicza.

3. Uwzględnienie darowizn

Następnie, do wartości spadku dodaje się wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę za jego życia. Jednak nie wszystkie darowizny są brane pod uwagę. Darowizny na rzecz uprawnionego do zachowku i darowizny dokonane więcej niż dziesięć lat na rzecz osób trzecich, przed otwarciem spadku nie są uwzględniane.

Zgodnie bowiem z art. 993 k.c., przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

W orzecznictwie można zauważyć rozbieżność dotyczącą zakresu doliczeń na podstawie art. 993 k.c. Z jednej strony przyjmuje się, że za darowizny należy uznać nie tylko umowy zawarte na podstawie art. 888 k.c., lecz także wszelkie inne czynności prowadzące do nieodpłatnego przysporzenia (wyr. SA w Łodzi z 25.3.2014 r., I ACa 1204/13, LEGALIS), a więc czynności prawne celowe powodujące jednokierunkowe przesunięcie majątkowe, skutkujące wzbogaceniem majątkowym jednej strony kosztem drugiej (wyr. SA w Poznaniu z 5.12.2013 r., I ACa 982/13, LEGALIS). Z drugiej zaś twierdzi się, że ewentualnemu doliczeniu do spadku na podstawie art. 993 i n. k.c. podlegają jedynie darowizny poczynione przez spadkodawcę, a nie jakiekolwiek inne przysporzenia pod tytułem darmym (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 11.3.2014 r., VI ACa 1530/13, LEGALIS).

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych. Obejmuje to wszelkiego rodzaju prezenty świąteczne, imieninowe, ślubne itp.

Z kolei art. 995 k.c. stanowi, iż wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (§ 1), zaś wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku (§ 2).

4. Obliczenie udziału spadkowego

Kolejnym krokiem jest obliczenie udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym. Na przykład, jeżeli spadkodawca miał dwoje dzieci i małżonka, każde dziecko otrzymałoby jedną trzecią spadku, a małżonek również jedną trzecią.

5. Wysokość zachowku

Zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przysługiwałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. W przypadku osób małoletnich oraz trwale niezdolnych do pracy, zachowek wynosi dwie trzecie wartości tego udziału.

6. Przykładowe obliczenie

Załóżmy, że wartość spadku wynosi 600 000 zł, a spadkodawca miał dwoje pełnoletnich dzieci i małżonka, a żadne z nich nie jest osobą niepełnosprawną. Każdemu z dzieci przypadłaby jedna trzecia spadku (200 000 zł), a małżonkowi również jedna trzecia (200 000 zł). Zachowek dla każdego dziecka wynosi więc 100 000 zł (połowa wartości udziału spadkowego), a dla małżonka 100 000 zł. Jeżeli jedno z dzieci jest małoletnie, jego zachowek wyniesie 133 333 zł (dwie trzecie wartości udziału spadkowego)

7. Dochodzenie zachowku

Jeśli uprawniony do zachowku nie otrzymał należnego mu zachowku w testamencie, może wystąpić z roszczeniem do sądu. Roszczenie to przedawnia się po pięciu latach od otwarcia spadku albo od otwarcia testamentu. Warto skorzystać z pomocy prawnika, który pomoże w przygotowaniu pozwu i reprezentacji przed sądem.

Podsumowanie

Obliczenie zachowku może być złożonym procesem, wymagającym dokładnej analizy majątku spadkodawcy oraz przepisów prawa. Jeśli potrzebujesz pomocy w sprawach spadkowych, Kancelaria Adwokacka w Warszawie oferuje profesjonalne doradztwo i wsparcie prawne na każdym etapie postępowania.

Adwokat Jan Przemysław Kopko

Zawód adwokata wykonuję od 2010 roku. Specjalizuję się w pomocy prawnej na rzecz osób fizycznych w zakresie spraw spadkowych, spraw rodzinnych, spraw nieletnich oraz spraw zadłużeniowych. Świadczyłem pomoc prawną na rzecz ponad 1 500 Klientów, występowałem przed sądami w ponad 3 000 rozpraw sądowych i posiedzeń sądowych oraz udzieliłem kilku tysięcy porad prawnych. Brałem również aktywny udział w negocjacjach prowadzonych z przeciwnikami procesowymi, ich pełnomocnikami, a także wierzycielami i firmami windykacyjnymi.

Zapraszam do kontaktu:
Tel: 512 567 580
E-mail: przemyslaw.kopko@adwokatura.pl