W polskim prawie spadkowym istnieje instytucja zaliczenia darowizny na schedę masy spadkowej, która może mieć istotne znaczenie przy podziale majątku po zmarłym. W niniejszym artykule omówimy, na czym polega zaliczenie darowizny na schedę spadkową oraz w jakich sytuacjach można ubiegać się o zwolnienie z tego obowiązku.

Czym jest zaliczenie darowizny na schedę spadkową?

Zaliczenie darowizny na schedę spadkową oznacza, że wartość darowizny, którą spadkodawca uczynił na rzecz jednego ze spadkobierców, zostaje odliczona od jego udziału w spadku.

Instytucja zaliczania na schedę spadkową ma urzeczywistniać ideę równego traktowania dzieci spadkodawcy w zakresie ich uprawnień do spadku i zmierza do przywrócenia właściwych proporcji dziedziczenia ustawowego, zachwianych poczynionymi przez spadkodawcę na rzecz jedynie niektórych spadkobierców nieodpłatnych przysporzeń majątkowych. Celem tego mechanizmu jest zatem wyrównanie sytuacji majątkowej pomiędzy spadkobiercami, tak aby każdy z nich otrzymał sprawiedliwą część majątku po zmarłym.

Przykładowo, jeśli spadkodawca darował jednemu z dzieci nieruchomość o znacznej wartości, to w momencie podziału spadku wartość tej darowizny zostanie odliczona od schedy tego spadkobiercy. W efekcie, jeśli wartość darowizny przekraczałaby udział, który dany spadkobierca powinien otrzymać, mógłby on nie otrzymać już nic więcej z majątku spadkowego.

Kiedy darowizna jest zaliczana na schedę spadkową?

Zasadniczo, każda darowizna dokonana przez spadkodawcę na rzecz spadkobiercy podlega zaliczeniu na schedę spadkową, chyba że spadkodawca wyraźnie postanowił inaczej. To oznacza, że jeżeli spadkodawca chciałby, aby darowizna nie była zaliczana na schedę spadkową, musi to jasno wyrazić, na przykład w umowie darowizny.

Zaliczenie darowizny na schedę dotyczy wyłącznie darowizn na rzecz spadkobierców ustawowych, a więc osób, które byłyby powołane do dziedziczenia w przypadku braku testamentu. Darowizny dokonane na rzecz innych osób, np. przyjaciół czy dalszej rodziny, nie są zaliczane na schedę spadkową.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 listopada 2004 roku (II CK 155/14, L.), według art. 1042 § 1 k.c. zaliczenie na schedę polega na:

• doliczeniu do spadku wartości darowizn podlegających zaliczeniu i jest to pierwsza czynność arytmetyczna po ustaleniu wartości spadku podlegającego podziałowi.
• Drugą czynność stanowi podział uzyskanej sumy między spadkobierców, stosownie do udziału w spadku wyrażonego ułamkowo (obliczanie schedy spadkowej każdego spadkobiercy).
• Trzecią czynnością jest zaliczanie darowizn czyli odjęcie od schedy wartości darowizny podlegającej zaliczeniu. Wynik dodatni oznacza konieczność spłaty przez spadkobiercę otrzymującego spadek w naturze. Ujemny wynik odejmowania oznacza, że spadkobierca uzyskał więcej niż przypadałoby mu, gdyby spadkodawca nie dokonał darowizny i tę część majątku zachował w postaci niezmienionej aż do otwarcia spadku; ale zgodnie z art. 1040 k.c. nadwyżki nie zwraca.

Podkreślenia wymaga ponadto, że na podstawie art. 1042 § 2 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.

Zwolnienie z obowiązku zaliczenia darowizny na schedę spadkową

Istnieje możliwość zwolnienia darowizny z obowiązku jej zaliczenia na schedę spadkową. Aby to nastąpiło, spadkodawca musi wyrazić wyraźną wolę w tym zakresie. Może to uczynić poprzez odpowiednie zapisy w umowie darowizny lub poprzez sporządzenie oddzielnego dokumentu, w którym zastrzega, że dana darowizna nie ma być zaliczana na schedę spadkową.

Warto podkreślić, że taki zapis musi być jednoznaczny i nie budzący wątpliwości co do intencji spadkodawcy. Jeżeli nie będzie jasnych postanowień w tym zakresie, domniemywa się, że darowizna powinna zostać zaliczona na schedę.

Podsumowanie

Zaliczenie darowizny na schedę spadkową to istotna kwestia w kontekście podziału majątku po zmarłym. Właściwe uregulowanie tej sprawy może zapobiec wielu konfliktom między spadkobiercami. Zwolnienie darowizny z obowiązku jej zaliczenia na schedę spadkową jest możliwe, jednak wymaga wyraźnego wyrażenia woli przez spadkodawcę. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto skorzystać z pomocy adwokata, który doradzi, jak najlepiej zabezpieczyć interesy zarówno darczyńcy, jak i obdarowanego.

Zapraszamy do kontaktu z moja kancelarią adwokacją w Warszawie, gdzie uzyskacie Państwo poradę prawną doświadczonego adwokata w sprawach spadkowych.

Adwokat Jan Przemysław Kopko

Zawód adwokata wykonuję od 2010 roku. Specjalizuję się w pomocy prawnej na rzecz osób fizycznych w zakresie spraw spadkowych, spraw rodzinnych, spraw nieletnich oraz spraw zadłużeniowych. Świadczyłem pomoc prawną na rzecz ponad 1 500 Klientów, występowałem przed sądami w ponad 3 000 rozpraw sądowych i posiedzeń sądowych oraz udzieliłem kilku tysięcy porad prawnych. Brałem również aktywny udział w negocjacjach prowadzonych z przeciwnikami procesowymi, ich pełnomocnikami, a także wierzycielami i firmami windykacyjnymi.

Zapraszam do kontaktu:
Tel: 512 567 580
E-mail: przemyslaw.kopko@adwokatura.pl